Οι Πορτογάλοι αιφνιδιάζουν τους αντάρτες του FRELIMO στη Μοζαμβίκη, επιχείρηση «Ζέτα» 7-11 Ιουνίου 1969.

Κατά τη διάρκεια του δεκαετούς πολέμου της ανεξαρτησίας της Μοζαμβίκης ή Αποικιακού Πολέμου των Πορτογάλων (1964-1974), τα στρατεύματα της Πορτογαλίας και του Απελευθερωτικού Μετώπου της Μοζαμβίκης (FRELIMO) επιδόθηκαν σε ένα κύκλο σκληρών συγκρούσεων. Οι στρατιώτες του FRELIMO, με υλικοτεχνική υποστήριξη από τον τοπικό πληθυσμό, πραγματοποιούσαν επιθέσεις σε διοικητικές θέσεις κυρίως στην επαρχία, χρησιμοποιώντας συμβατικές αντάρτικες τεχνικές: ενέδρες σε περιπολίες, σαμποτάρισμα επικοινωνιών σε σιδηροδρομικές γραμμές και μικρές επιθέσεις σε αποικιακούς σταθμούς. Οι 250 άνδρες που είχαν αρχικά έφτασαν τους 8.000 το 1967 και παρά τις απώλειες, οι γραμμές τους πύκνωναν.

Η κατάσταση αυτή, οδήγησε την πορτογαλική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις προκειμένου να εξαλειφθούν οι αντάρτικοι θύλακες. Μια από αυτές ήταν η «Επιχείρηση Ζέτα» στις 7 με 11 Ιουνίου 1969. Σκοπός της αποστολής ήταν η καταστροφή των βάσεων του FRELIMO του οροπεδίου Μακόντε και νότια του ποταμού Μεσσάλο καθώς και η αποκοπή διαδρόμων διείσδυσης από τις βάσεις Νατσινγκουέα και Μτουάρα στην Τανζανία.

Οι υψηλές απαιτήσεις απαιτούσαν τη συντονισμένη δράση μεταξύ της διοίκησης του στρατιωτικού τομέα της Μουέντα, της διοίκησης των αλεξιπτωτιστών και της Πολεμικής Αεροπορίας της Πορτογαλίας, για να εξαπολυθεί μία από τις καλύτερα οργανωμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις του πορτογαλικού αποικιακού πολέμου στη Μοζαμβίκη. Η περιοχή ήταν εξαιρετικά δύσβατη, με βάλτο, πολλά βράχια και γκρεμούς, χαμηλούς θάμνους και ποτάμια. Τις δυνάμεις των Πορτογάλων αποτελούσαν ο 10ος Λόχος Διοίκησης, 2 λόχοι Ιππικού (ρόλο τεθωρακισμένου πεζικού), 2 λόχοι από 32ο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών (Νατσάλα), 1 λόχος από το 31ο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών και 30 με 40 περίπου οχήματα.

Δύο λόχοι αλεξιπτωτιστών θα έπεφταν στα προκαθορισμένα σημεία για να δημιουργήσουν προγεφυρώματα. Ενώ οι αλεξιπτωτιστές απέφευγαν τα στροβιλιζόμενα νερά του ποταμού και την άμμο όπου λάμβανε μέρος η προσγείωση, σύντομα οι ομάδες οργανώθηκαν με σκοπό την άμυνα της ζώνης. Στη συνέχεια, οι περισσότεροι από διακόσιοι αλεξιπτωτιστές με το στοιχείο του αιφνιδιασμού ακόμα αφού ο εχθρός δεν τους είχε αντιληφθεί, επιτέθηκαν στα φρούρια του FRELIMO. Οι αντάρτες δεν είχαν κανένα περιθώριο για αντίσταση. Πολλοί εξ αυτών δεν άγγιξαν καν τα όπλα τους και άρχισαν να τρέχουν στην αντίθετη κατεύθυνση από τα εχθρικά πυρά. Οι Πορτογάλοι εξουδετέρωσαν αρκετές δεκάδες ανταρτών κατά τη διάρκεια των πρώτων μαχών, κατέλαβαν μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού και ολόκληρη σχεδόν την περιοχή του εχθρού. Σε τρεις ημέρες επιχειρήσεων, οι αλεξιπτωτιστές ασφάλισαν τις θέσεις τους με τα υπόλοιπα τμήματα, προχώρησαν μεταξύ του ποταμού Ροβούμα και της βάσης Λιμπόπο στο Μπαλάντε, νότια του βάλτου, ερεύνησαν και εξουδετέρωσαν νάρκες και παγίδες του FRELIMO και απέκτησαν επαφή με τις ομάδες του στρατού που βρίσκονταν ανατολικά και δυτικά του ποταμού Ροβούμα. Εκείνο το διάστημα τέθηκε υπό τον πορτογαλικό έλεγχο , το στρατόπεδο εφοδιασμού από τους αντάρτες, νότια του βάλτου. Ο λόχος 2376 του Ιππικού έφτασε κοντά στη λίμνη Λιντέν και στην κοιλάδα του ποταμού Νάντζε και επιτέθηκε σε ένα αντάρτικο νοσοκομείο, συλλέγοντας πλούσιο πολεμικό υλικό και έγγραφα, συλλαμβάνοντας στοιχεία του εχθρού και μερικά άτομα από τον ντόπιο πληθυσμό που βοηθούσε τους αντάρτες. Ο έτερος λόχος 2375 από το Μοτσιμπόα ντο Ροβούμα προωθήθηκε στα εδάφη δυτικά του βάλτου και ενήργησε υποστηρικτά στους αλεξιπτωτιστές.

Πορτογάλοι στρατιώτες κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία απεικονίζει τον βετεράνο του πολέμου
και παρόντα στις επιχειρήσεις Jose Carlos Galo, που τη δημοσιοποίησε.
Έχοντας καταλάβει ένα χωριό από τους αντάρτες διαβάζει
ένα εγχειρίδιο του Μάο Τσε Τούνγκ που προμήθευαν οι
κομμουνιστές στον FRELIMO.

Καθ' όλη τη διάρκεια της επιχείρησης Ζέτα, η αεροπορική υποστήριξη ήταν σημαντική, με ένα Dornier Do 27, ένα ελικόπτερο οπλισμένο με πολυβόλα, οκτώ αεροσκάφη T6 που επιτέθηκαν σε εχθρικές ομάδες που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τους Πορτογάλους, δύο βομβαρδιστικά PV2, τέσσερα μεταγωγικά  Nordatlas και τρία Ντακότα κατά την έναρξη, στην άφεση αλεξιπτωτιστών. Ο βομβαρδισμός των υποχωρούντων ομάδων βοήθησε να διαλύσει τη μαχητική διάθεση των ανταρτών και να αποθαρρύνει κάθε σκέψη για αντεπίθεση.

Λάφυρα της επιχείρησης.

Λόγω της λεπτομερούς συλλογής πληροφοριών, των προσεκτικών δοκιμών και της οργάνωσης, η επιχείρηση Zέτα είναι μία από τις σημαντικότερες στρατιωτικές αποστολές που πραγματοποιήθηκαν στη Μοζαμβίκη και θεωρείται από αρκετούς υπόδειγμα επιχείρησης(1). Τα αποτελέσματα μαρτυρούν την επιτυχία των στρατευμάτων της Πορτογαλίας, των οποίων ο συντονισμός έχει ξεπεράσει τις καλύτερες προοπτικές, δεδομένης της αδυναμίας πρόσβασης σε μια περιοχή που ελέγχεται από τον εχθρό, των αποστάσεων από οποιοδήποτε σημείο στήριξης και το δυσχερές του πεδίου. Η συντονισμένη δράση περίπου 680 αποφασισμένων ανδρών, δεκαοχτώ αεροπλάνων και 40 περίπου οχημάτων έφτασαν για να σκοτώσουν ή να αιχμαλωτίσουν περισσότερους από διακόσιους αντάρτες, καταστρέφοντας τα καταφύγια τους και αποσυντονίζοντας τη δράση τους για αρκετό χρονικό διάστημα στην περιοχή. Ο σχετικά μικρός αριθμός οφείλεται στην άμεση και άτακτη φυγή των ανταρτών που προέβαλαν μηδαμινή αντίσταση. Κατασχέθηκαν 3 όλμοι των 82 χλστ, τμήματα μερικών άλλων και 1.816 βλήματά τους, 279 τυφέκια, 20 πολυβόλα και οπλοπολυβόλα, πάνω από 100 χειροβομβίδες και 21 ΑΕΜ (Αυτοσχέδιος Εκρηκτικός Μηχανισμός).

Χαλάστρας Κωνσταντίνος

Σημείωση

(1) Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961-1974, σελ 307-308.