Έπαλξη: Η αντίδραση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη στέψη του Καρλομάγνου από τον Πάπα

Τα Βυζαντινά ανάκτορα προσπέρασαν τη στέψη στη Ρώμη με χαρακτηριστική περιφρόνηση. Ελάχιστες ήταν οι αναφορές στο πρόσωπο του Καρόλου και όσες υπήρχαν αναφέρονταν σε έναν δυτικό βάρβαρο βασιλιά, ο οποίος αναγνώρισε την επικυριαρχία του βυζαντινού αυτοκράτορα, αφού αποδέχθηκε τον τίτλο του πατρικίου (patricius).[1]Για τους Βυζαντινούς ο Φράγκος βασιλιάς δεν αποτελούσε παρά μόνο μια δευτερεύουσα δύναμη ενάντια στην κεντρική εξουσία της οικουμενικής αυτοκρατορίας. Μόλις ένα βυζαντινό χρονικό αναφέρεται στην τελετουργία που έλαβε μέρος τα Χριστούγεννα του 800.

Αξιοσημείωτη ήταν η αλλαγή στάσης του Καρόλου μετά τη στέψη καθώς δεν έθεσε ζήτημα ξανά επί του ζητήματος της λατρείας των εικόνων- άλλη μια απόδειξη της βαρύνουσας πολιτικής και όχι θρησκευτικής πτυχής του ζητήματος. Πλέον, αυτό που του απέμενε ήταν η αναγνώριση του τίτλου του από την Ανατολική Αυτοκρατορία. Η αναγνώριση αυτή θα μπορούσε να επιτευχθεί εφ’ όσον οικοδομούσε ένα κλίμα φιλίας ή και συμμαχίας. Ακολουθώντας τη βυζαντινή τακτική λίγα χρόνια νωρίτερα, αν αποδεχθούμε τα βυζαντινά χρονικά, έστειλε πρέσβεις, το επόμενο έτος, στην αυτοκράτειρα Ειρήνη με προτάσεις γάμου, μαζί με την εγκάρδια συμφωνία του πάπα σε αυτό το θέμα.[2] Το σενάριο αν τύγχανε επιτυχές θα δημιουργούσε μια αυτοκρατορία κολοσσιαία σε μέγεθος και ισχύ αλλά με τρομερή ανομοιογένεια και ροπή προς διαμελισμό. Έχει διαπιστωθεί όμως από την έρευνα ότι η συγκεκριμένη αναφορά του Θεοφάνη είναι κατά πάσα πιθανότητα ψευδής.

Χάρτης της Μεσαιωνικής Ευρώπης το 800 μ.Χ. Δημιουργός ο Christos Nüssli

Τελικά η Ειρήνη απέρριψε τις προτάσεις αλλά της απέμενε ελάχιστος χρόνος για να την απασχολεί το ζήτημα. Η αστάθεια στην οποία είχε περιέλθει το Βυζάντιο, για την οποία έφερε μεγάλο μερίδιο ευθύνης, είχε ως επακόλουθο την πτώση της τον Οκτώβριο του 802 και την άνοδο του γενικού λογοθέτη, Νικηφόρου Α’(802-811). Οι απεσταλμένοι του Καρόλου στη συνέχεια αποτελούσαν τα μάτια και τα αυτιά του, ενημερώνοντάς τον με τις εξελίξεις του Βυζαντίου. Το 803 οι διαπραγματεύσεις για την απόδοση της Βυζαντινής Δαλματίας και της Βενετίας απέβησαν άκαρπες αφού όπως μαρτυρούν τα βασιλικά φράγκικα χρόνια, ο Νικηφόρος δεν συνέχισε και δεν επικύρωσε ό,τι προσπάθησε η Ειρήνη. Μια αναπάντεχη στροφή των Βενετών προς τους Φράγκους δυναμίτισε το κλίμα. Η άμεση αντίδραση του Βυζαντίου ήταν η αποστολή στόλου προς ανακατάληψη της Δαλματίας με επικεφαλή τον πατρίκιο Νικήτα το 806. Η κίνηση αυτή απέφερε, έστω και προσωρινά, αποτέλεσμα. Το επόμενο έτος ο βυζαντινός αρχηγός του στόλου που βρισκόταν ήδη στη Βενετία σύναψε ειρήνη με τον γιο του Καρόλου, Πεπίνο Καρλομάγνο και στη συνέχεια αποχώρησε.[3]

Μια νέα εκστρατεία όμως του τελευταίου, στην Ιταλία έφερε τις δυο αυτοκρατορίες στο χείλος της πολεμικής σύρραξης. Το 809 βυζαντινή μοίρα στόλου ηττήθηκε στο Κομάτσιο και επέστρεψε στη Βενετία. Η γενίκευση της σύγκρουσης αποφεύχθηκε από τον θάνατο του Πεπίνου τον Ιούλιο του 810, έξω από τα τείχη της Βενετίας την οποία απέτυχε να καταλάβει μετά από 6 μήνες πολιορκίας. Στη συνέχεια με τις νέες διπλωματικές επαφές Καρόλου και Νικηφόρου επικυρώθηκε η ειρήνη όταν ο Κάρολος έστειλε γι’ αυτόν τον λόγο, το 811, τους απεσταλμένους του, αρχιεπίσκοπο Χάιντο της Βασιλείας, κόμη Ούγκο από την Τούρ και τον Λομβαρδό Άιο στην Κωνσταντινούπολη. Ένας απρόβλεπτος παράγοντας όμως, ακύρωσε την ενδεχόμενη εξέλιξη των διαπραγματεύσεων. Οι αγώνες ενάντιων των Βουλγάρων του Κρούμου είχαν ως συνέπεια τη συντριπτική ήττα των Βυζαντινών στην Πλίσκα το 811 και τον τραγικό θάνατο του αυτοκράτορα Νικηφόρου.

Ο πίνακας που απεικονίζει τη στέψη του Καρλομάγνου (742-814 μ.Χ.) ως Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Πάπα Λέοντα Γ' (795-816 μ.Χ.) στις 25 Δεκεμβρίου 800 μ.Χ. Πίνακας του Φρίντριχ Κάουλμπαχ, 1861.

Ο διάδοχός του Μιχαήλ Α’ Ραγκαβές (811-813), μετά από τη σύντομη θητεία στον θρόνο του Σταυράκιου, επιχείρησε την εποικοδομητική σχέση των επαφών με τους Φράγκους. Έστειλε πρεσβεία, τους πρωτοσπαθάριους Αρσάφειο και Θεόγνωστο, στον Κάρολο προκειμένου να διαπραγματευτεί μια συνθήκη ειρήνης και τον υιό του Θεοφύλακτο με την προοπτική του συνοικεσίου, κάτι που αποκρύπτουν τα λατινικά χρονικά. Το περιεχόμενο παρουσιάζει έναν κόσμο του Χριστού στον οποίο ο Κάρολος και ο Μιχαήλ έχουν επιλεχθεί ελέω Θεού να είναι αυτοκράτορες και να διατηρήσουν την ειρήνη.[4]

Με τη συνθήκη αυτή στο Άαχεν στις 13 Ιανουαρίου 812, το Βυζάντιο αναγνώρισε την ύπαρξη μιας άλλης αυτοκρατορίας, όμως κράτησε τον τίτλο «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» μόνο για τον εαυτό του. Μαζί με αυτό όμως αναγνώρισε μια νέα σαφή κατανομή των σφαιρών με τη νέα δύναμη στη Δύση. Σε πρακτικό επίπεδο, οι Βυζαντινοί έπρεπε να αποδεχθούν τη νέα πολιτική πραγματικότητα που περιελάμβανε τον περιορισμό των Βυζαντινών στα παράκτια κέντρα των πόλεων και του σλαβικού πληθυσμού στην ενδοχώρα. Η Βενετία και η δυτική Ίστρια επεστράφησαν στο Βυζάντιο, ενώ αποκαταστάθηκε πλήρως και η βυζαντινή κυριαρχία στη νότια Ιταλία. Οι συνέπειες αυτών των εξελίξεων επηρέασαν την πολιτική και πνευματική επιρροή ή κυριαρχία του Βυζαντίου στη περιοχή των δυτικών Βαλκανίων. Η συνθήκη αποτέλεσε τη δομή και το πνεύμα των σχέσεων ως το 830, όταν σταδιακά άρχισε να εξασθενεί.

Χαλάστρας Κωνσταντίνος

[1] H. Fichtenau, The Carolingian Empire, the age of Charlemange,σελ. 71.

[2] Niebuhr, Theophanis,σελ.737. «..ζευχθήναι μάλλον Ειρήνη βουληθείς, πρέσβεις εις τούτο πέμψας τω επιόντι χρόνω ινδικτιώνι ι’».

[3] Pertz, Annales Regni Francorum, σελ.122 « Classis a Niciforo imperatore, cui Niceta patricius praeerat, ad reciperandam Dalmatiam mittitur», σελ. 124 « Niceta patricius qui cum classe Constantinopolitana sedebat in Venetia, pace facta cum Pippino rege et indutiis usque ad mensem Augustum constitutes statione solute Constantinopolim regressus est».

[4] Pertz, Annales Regni Francorum, σελ.132 «Cum quibus et suos legatos direxit, Michahelem scilicet episcorum et Arsafium atque Theognostum protospatharios, et per eos pacem a Niciforo inceptam confirmative.